Nếu bạn có kế hoạch, hoặc mới vừa trải qua ca phẫu thuật để tái tạo dây chằng chéo trước (DCCT), tài liệu này sẽ giải thích cho bạn hiểu rõ cách thức mà chương trình phục hồi chức năng phù hợp sẽ giúp bạn tối ưu hóa việc phục hồi các chức năng của khớp gối để bạn có thể trở lại các hoạt động hằng ngày và thể thao một cách an toàn. Đồng thời, bạn cũng sẽ tìm thấy thông tin hữu ích về cách phòng ngừa tổn thương của khớp gối sau này, bao gồm sụn, sụn chêm hoặc các dây chằng khác. Mặc dù có nhiều quy trình mổ tái tạo DCCT khác nhau, nhưng tài liệu này sẽ mô tả chương trình phục hồi chức năng cho phương pháp tái tạo DCCT thường gặp nhất là bằng cơ gân khoeo tự thân.
BẠN CÓ CẦN PHỤC HỒI CHỨC NĂNG TRƯỚC PHẪU THUẬT KHÔNG?
Tập phục hồi chức năng trước khi phẫu thuật, là rất quan trọng để giúp giảm đau và sưng cho khớp gối, phục hồi chức năng tầm vận động và sức mạnh cơ cũng như phục hồi dáng đi bình thường và học cách đi lại với nạng. Việc chuẩn bị tập trước khi mổ này sẽ giúp bạn hồi phục nhanh hơn sau phẫu thuật tái tạo DCCT. Bên cạnh việc phục hồi chức năng, chuyên viên vật lý trị liệu có thể đề nghị bạn tham gia các hoạt động chạm nhẹ như đạp xe đạp, bơi lội, sử dụng máy huấn luyện chéo (cross trainer) và máy chạy bộ để cải thiện chức năng tim phổi của bạn.
TẠI SAO BẠN CẦN PHỤC HỒI CHỨC NĂNG SAU PHẪU THUẬT DCCT?
Sau khi phẫu thuật, cần khoảng chín tuần để mảnh ghép ở khớp gối lành lại. Một chương trình phục hồi chức năng phù hợp sẽ giúp bạn bảo vệ mảnh ghép này trong suốt quá trình phục hồi, giúp giảm đau, đảm bảo phục hồi sớm khả năng vận động, sức mạnh cơ, toàn bộ chức năng của khớp gối và khả năng hoạt động độc lập. Thông qua việc tập thăng bằng và dáng đi, phục hồi chức năng cũng sẽ giúp bạn trở lại các hoạt động thể thao ở cường độ như trước đây một cách an toàn.
KHI NÀO BẠN NÊN BẮT ĐẦU CHƯƠNG TRÌNH PHỤC HỒI CHỨC NĂNG TRONG KHI NẰM VIỆN?
Khi nằm viện, chương trình phục hồi chức năng của bạn sẽ bắt đầu vào ngày phẫu thuật và tiếp tục hàng ngày cho đến khi bạn xuất viện. Chuyên viên vật lý trị liệu sẽ giúp bạn đẩy nhanh tiến trình lành bệnh bằng phương pháp kiểm soát đau và sưng cùng với liệu pháp chườm lạnh có áp lực, đồng thời thực hiện sớm việc vận động khớp gối không gây đau bằng máy tập khớp gối thụ động liên tục (CPM). Chuyên viên vật lý trị liệu cũng sẽ hướng dẫn cho bạn cách bảo vệ mảnh ghép bằng các bài tập tăng sức mạnh cơ tứ đầu, tập luyện đi lại với nạng và hỗ trợ bạn lên xuống cầu thang cùng với nạng. Bạn sẽ được phép chịu một phần sức nặng lên chân phẫu thuật và không dùng nẹp gối trừ khi có chỉ định khác của bác sĩ phẫu thuật.
Dưới đây là một số bài tập mà bạn sẽ cùng thực hiện với chuyên viên vật lý trị liệu và cần tiếp tục khi trở về nhà.
1. Gập – duỗi và xoay tròn cổ chân: nhằm duy trì sự lưu thông máu ở bắp chân và phòng ngừa tình trạng huyết khối, gập bàn chân lên xuống 10 lần, sau đó xoay cổ chân theo chiều kim đồng hồ, rồi ngược chiều kim đồng hồ, mỗi hướng 10 lần và thực hiện trong hai hiệp.
2. Cơ tứ đầu: Cuộn một cái khăn và đặt dưới gối, gập bàn chân để gồng cơ tứ đầu. Giữ tư thế trong 10 giây sau đó thả lỏng trong 10 giây. Lặp lại động tác 10 lần và thực hiện trong hai hiệp.
3. Trượt gót chân: Gập khớp gối từ từ đến 90 độ, giữ tư thế trong 10 giây, sau đó duỗi khớp gối và thả lỏng trong 10 giây. Lặp lại động tác 10 lần và thực hiện trong hai hiệp.
4. Gập gối: Ngồi ở cạnh giường, duỗi thẳng chân phẫu thuật rồi dùng chân khỏe đỡ toàn bộ chân phẫu thuật, sau đó từ từ gập chân phẫu thuật lại dưới sự kiểm soát của chân khỏe. Để trở về tư thế thẳng chân, duỗi thẳng chân khỏe, bằng cách đó chân phẫu thuật sẽ duỗi theo chân này. Không được duỗi thẵng chân phẫu thuật mà không đỡ bên dưới bàn chân. Lặp lại động tác 10 lần.
5. Nâng thẳng chân: Giữ thẳng chân phẫu thuật và nâng lên khỏi giường. Giữ tư thế trong sáu giây, sau đó đặt chân xuống giường và thả lỏng trong sáu giây. Lặp lại động tác 10 lần và thực hiện trong 3 hiệp.
BẠN SẼ ĐỐI PHÓ VỚI TÌNH TRẠNG ĐAU VÀ SƯNG NHƯ THẾ NÀO?
Nguyên tắc cơ bản để kiểm soát đau và sưng là phải xử trí trước khi tình trạng đó xuất hiện
Từ ngày phẫu thuật, chuyên viên vật lý trị liệu sẽ giúp bạn kiểm soát đau và sưng bằng các kỹ thuật không dùng thuốc nhưng phục hồi nhanh. Kỹ thuật thông thường nhất bao gồm điều chỉnh mức độ hoạt động cho phù hợp và áp dụng quy tắc RICE:
- Nghỉ ngơi (R)
- Liệu pháp lạnh (I)
- Liệu pháp áp lực (C)
- Nâng chân (E).
Nếu bạn có bất kỳ cơn đau cấp tính nào trong quá trình hồi phục, đừng ngần ngại trao đổi với chuyên viên vật lý trị liệu.
BẠN CÓ NGUY CƠ TÉ NGÃ KHÔNG?
Trong quá trình hồi phục sau phẫu thuật tái tạo DCCT, chân của bạn yếu và bạn có thể bị mất vững. Lúc đó, bạn có nguy cơ té ngã cho đến khi chân của bạn hồi phục sức mạnh cơ cũng như khả năng vận động. Để hạn chế nguy cơ té ngã, bạn nên:
- Sử dụng nạng theo đề nghị và bảo vệ các đầu cao su tốt;
- Lên xuống cầu thang theo đề nghị của chuyên viên vật lý trị liệu;
- Tránh sàn nhà ướt;
- Thận trọng khi di chuyển quanh các tấm thảm, dây điện/cáp trên sàn nhà và thú cưng;
- Mang giày có đế cao su vừa chân;
- Đảm bảo có đủ ánh sáng trong phòng tắm, hành lang và phòng ngủ khi đi nhà vệ sinh vào ban đêm;
- Yêu cầu hỗ trợ khi bạn cảm thấy chóng mặt hoặc mệt.
SAU PHẪU THUẬT TÁI TẠO DCCT, BẠN PHẢI CHÚ Ý NHỮNG VẤN ĐỀ NÀO?
Sau khi tái tạo DCCT, mảnh ghép của bạn cần thời gian để lành lại.
- Tuân thủ các hướng dẫn của bác sĩ phẫu thuật và chuyên viên vật lý trị liệu.
- Không chịu sức nặng lên chân phẫu thuật nhiều hơn đề nghị của bác sĩ phẫu thuật.
- Luôn sử dụng nạng cho đến khi chuyên viên vật lý trị liệu xác nhận sự tiến bộ.
- Không gập khớp gối phẫu thuật nhiều hơn đề nghị.
- Khóa gối và kiểm soát khớp gối thẳng từ khi chạm gót và trong suốt quá trình chống chân.
- Không vặn hoặc xoay trên chân phẫu thuật khi xoay cơ thể.
- Không ngồi bắt chéo chân.
- Sử dụng cầu thang theo hướng dẫn của chuyên viên vật lý trị liệu.
- Không nâng vật nặng.
KHI NÀO BẠN NÊN TRỞ LẠI CÔNG VIỆC HOẶC ĐI HỌC?
Nếu bạn làm văn phòng, bạn có thể trở lại công việc khi khớp gối của bạn đã giảm đau và giảm sưng, thường là khoảng hai hoặc ba tuần sau phẫu thuật. Đối với công việc nặng nhọc đòi hỏi phải nâng nhấc, ngồi xổm hoặc đi lại nhiều, thời gian dự kiến để trở lại làm việc là khoảng sáu tuần đến hai tháng sau phẫu thuật.
Nếu bạn là học sinh/sinh viên, bạn có thể đi học trở lại trong vòng hai hoặc ba tuần sau phẫu thuật. Khi chương trình phục hồi chức năng của bạn có tiến triển, chuyên viên vật lý trị liệu sẽ đề nghị bạn tham gia các hoạt động như chạy xe đạp, chơi bóng bàn hoặc bơi lội. Bạn không được trở lại các hoạt động thể thao cho đến khi có chỉ định cụ thể của bác sĩ phẫu thuật hoặc chuyên viên vật lý trị liệu.
KHI NÀO TÔI CÓ THỂ BẮT ĐẦU LÁI XE HOẶC ĐI DU LỊCH?
Bạn không nên lái xe hơi hoặc xe máy cho đến khi chuyên viên vật lý trị liệu cho phép bạn được bỏ nạng, có đủ sức mạnh cơ và kiểm soát được khớp gối. Thông thường, bạn có thể bắt đầu lái xe trở lại trong vòng bốn đến tám tuần sau phẫu thuật, hoặc đôi khi lâu hơn nếu bạn phẫu thuật khớp gối phải.
Thời gian ngồi trên máy bay kéo dài có thể làm tăng nguy cơ sưng khớp gối và tình trạng huyết khối tĩnh mạch sâu. Nếu bạn bắt buộc phải đi máy bay, hãy trao đổi với bác sĩ phẫu thuật đồng thời chuẩn bị việc mang vớ áp lực và nâng cao chân trong suốt chuyến bay.
BẠN NÊN LÀM GÌ TỪ NGÀY XUẤT VIỆN CHO ĐẾN CUỐI TUẦN THỨ HAI?
Cho đến cuối tuần thứ hai, bạn nên tiếp tục chịu một phần sức nặng trên chân phẫu thuật và đi lại với hai nạng. Bạn nên tiếp tục các bài tập đã hướng dẫn khi xuất viện và tiếp tục điều chỉnh lại cơ chế dáng đi với nạng, đảm bảo giữ khớp gối thẳng trong giai đoan chống chân và gập gối trong giai đoạn co chân lên. Bạn có thể đi lại thường xuyên với khoảng cách ngắn, nhưng nên tránh đứng, ngồi hoặc đi bộ quá lâu, vì khớp gối của bạn có thể có nguy cơ bị sưng. Để giảm đau và sưng, bạn hãy nâng cao chân khi ngồi hoặc nghỉ ngơi, thực hiện động tác gồng cơ tứ đầu và tiếp tục chườm đá bốn đến sáu lần một ngày theo đề nghị của chuyên viên vật lý trị liệu.
Chuyên viên vật lý trị liệu sẽ tăng dần các bài tập miễn là bạn vẫn kiểm soát được tình trạng đau và sưng của khớp gối.
BẠN NÊN LÀM GÌ TỪ TUẦN THỨ HAI ĐẾN TUẦN THỨ 6?
Trong giai đoạn này, bạn có thể tiếp tục chườm đá để kiểm soát đau và sưng. Chuyên viên vật lý trị liệu sẽ tăng mức độ của các bài tập tăng sức mạnh cơ và kéo giãn cơ. Bạn có thể được phép tăng mực độ chịu sức nặng với nạng đến hoàn toàn .
Chuyên viên vật lý trị liệu sẽ thông báo cho bạn biết khi có thể được bỏ nạng, tại thời điểm đó bạn phải có khả năng kiểm soát chủ động duỗi khớp gối hoàn toàn và có dáng đi bình thường. Phải duy trì tầm độ gập của khớp gối trong khoảng chín mươi độ để bảo vệ mảnh ghép ở khớp gối vì mảnh ghép này vẫn còn yếu ở tuần thứ sáu
Bạn sẽ chuyển sang các bài tập khác dùng bàn chân cố định trên mặt đất, gọi là bài tập chuỗi động đóng, bao gồm: bắc cầu, đứng chùn nhẹ khớp gối (mini-squat), nhón gót chân, bước tới và bước ngang. Để hồi phục khả năng thăng bằng, bạn sẽ bắt đầu các bài tập với hai chân sau đó trên một chân. Khi bạn đã sẵn sàng, chuyên viên vật lý trị liệu sẽ đề nghị bắt đầu tập đạp xe tại chỗ, đầu tiên chỉ đạp nửa vòng ở mức không đề kháng sau đó tăng dần thành nguyên vòng. Các bài tập đi lại sẽ được tăng cường trong khi đó giảm dần việc sử dụng nạng. Các bài tập đi lại cũng có thể được thực hiện trong hồ bơi theo đề nghị của chuyên viên vật lý trị liệu.
LƯU Ý: Không thực hiện động tác duỗi thẳng gối với bàn chân không cố định, còn gọi là chuỗi động mở, cho đến ít nhất tháng thứ ba sau phẫu thuật
CHƯƠNG TRÌNH PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CỦA BẠN BAO GỒM NHỮNG GÌ TỪ TUẦN THỨ SÁU CHO ĐẾN THÁNG THỨ BA SAU PHẪU THUẬT?
Từ tuần thứ sáu, bạn sẽ tự tin hơn về khớp gối của mình, tuy nhiên bạn phải lưu ý là vẫn nên tiếp tục bảo vệ mảnh ghép dù nó đã lành cũng như chăm sóc kỹ để duy trì thói quen an toàn hàng ngày và phòng ngừa té ngã. Chuyên viên vật lý trị liệu nên tiếp tục giám sát vì trong giai đoạn này, bạn cần tạo sức mạnh cơ chân cũng như cải thiện sự thăng bằng và phối hợp chân. Khớp gối sẽ được cải thiện đến tầm vận động hoàn toàn và tự nhiên. Tại giai đoạn này, bạn nên tiếp tục tránh vặn gối, xoay trục hoặc nhảy, cũng như tăng sức mạnh cơ với các bài tập chuỗi động mở.
Bên cạnh chương trình phục hồi chức năng, chuyên viên vật lý trị sẽ đề nghị bạn rèn luyện sức khỏe bằng cách thực hiện các bài tập về tim mạch, bao gồm tăng sức mạnh và kéo giãn cơ. Chương trình này bao gồm việc dùng máy đẩy chân (leg press), máy chạy bộ, chèo thuyền, máy huấn luyện chéo và dụng cụ tập bước.
Khuyến cáo nên bơi sải hoặc bơi ngửa, đạp chân theo chuyển động hình kéo. Không nên thực hiện các kiểu bơi ếch hoặc bơi bướm.
CHƯƠNG TRÌNH PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CỦA BẠN BAO GỒM NHỮNG GÌ TỪ THÁNG THỨ BA ĐẾN THÁNG THỨ SÁU SAU PHẪU THUẬT?
Khi bạn đã hồi phục hoàn toàn tầm vận động của khớp gối, gối khỏe và không sưng, và bạn giữ được thăng bằng trên một chân mà không cần trợ giúp, bạn có thể bắt đầu chương trình phục hồi chức năng nâng cao với chuyên viên vật lý trị liệu.
Chương trình phục hồi chức năng sẽ được điều chỉnh theo mong muốn và mức độ luyện tập của bạn. Tại thời điểm này, bạn cũng có thể trở lại các hoạt động thể thao nhẹ nhưng không có tính đối kháng. Chương trình theo dõi của bạn sẽ tập trung vào khả năng ngồi trên gót chân, tăng độ ngồi xổm, bài tập rèn luyện sự linh hoạt và thay đổi nhịp độ. Bạn sẽ không còn cảm thấy đau xương bánh chè trong quá trình tập luyện.
Chuyên viên vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn bạn khi bắt đầu tập chạy chậm và thực hiện các bài tập với bóng. Bạn phải có khả năng chạy bộ trong vòng 30 phút, không đau, trước khi có thể bắt đầu chạy nhanh với thay đổi tốc độ. Ở giai đoạn này, bạn vẫn tiếp tục tập luyện các bài tập chuỗi động đóng và có thể từ từ bắt đầu các bài tập chuỗi động mở. Nếu bạn còn đau hoặc sưng, không được chuyển sang các hoạt động như chạy chậm, chạy nhanh, bài tập rèn luyện sự linh hoạt và thay đổi nhịp độ. Hãy trao đổi những vấn đề mà bạn gặp phải với chuyên viên vật lý trị liệu để điều chỉnh mức độ tập luyện theo cơ chế hoạt động của cơ thể bạn.
ĐIỀU GÌ SẼ XẢY RA TRONG SÁU THÁNG SAU PHẪU THUẬT?
Vào tháng thứ sáu, chức năng khớp gối của bạn sẽ bình thường và bạn có thể thực hiện tất cả các hoạt động hàng ngày. Bạn sẽ không còn cảm thấy đau hoặc sưng, sức mạnh cơ chân của bạn sẽ đạt khoảng 95% so với chân không phẫu thuật. Khi đã lấy lại sự tự tin của mình, bạn có thể tập các động tác xoay vòng, nhảy lên bục gỗ, nhảy xa và nhảy bật cao (nhảy xuống bục gỗ rồi nhảy lên tấm bạt lò xo).
Trong tất cả các trường hợp, nếu bạn cảm thấy chưa sẵn sàng và chưa hoàn thành chương trình phục hồi chức năng với chuyên viên vật lý trị liệu thì nên tránh trở lại các hoạt động thể thao. Không trở lại các hoạt động thể thao nếu bạn bị đau mặt trước khớp gối sau khi tập luyện và hãy kiểm tra lại việc tập luyện của mình với chuyên viên vật lý trị liệu.
BẠN CÓ THỂ LÀM GÌ ĐỂ HỖ TRỢ QUÁ TRÌNH HỒI PHỤC?
Sự hồi phục của bạn sẽ tiến bộ từng ngày và chuyên viên vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn bạn tham gia nhiều hơn vào quá trình phục hồi chức năng. Vui lòng trao đổi bất kỳ mối lo ngại nào mà bạn gặp phải với chuyên viên vật lý trị liệu để thúc đẩy quá trình hồi phục.
- Tập luyện theo đề nghị của chuyên viên vật lý trị liệu. Không tập luyện quá sức.
- Chỉ ngưng sử dụng nạng khi chuyên viên vật lý trị liệu đề nghị bạn thực hiện điều đó.
- Kiểm soát đau trước và sau khi tập luyện bằng cách chườm lạnh không quá 20 phút.
- Kiểm soát mức độ hoạt động tùy thuộc vào cơn đau của bạn. Bạn có thể tập luyện các bài tập không gây đau.
- Kiểm soát sưng bằng cách nghỉ ngơi và nâng cao chân.
KHI NÀO BẠN NÊN LIÊN HỆ VỚI CHUYÊN VIÊN VẬT LÝ TRỊ LIỆU?
Đừng ngần ngại liên hệ với chuyên viên vật lý trị liệu trong hoặc sau chương trình phục hồi chức năng nếu:
- Bạn cảm thấy đau nhiều hơn khi thực hiện chương trình phục hồi chức năng;
- Bạn cảm thấy không tự tin về khớp gối của mình hoặc cảm thấy mất vững;
- Bạn muốn điều chỉnh hoặc tăng cường các bài tập.
Để biết thêm thông tin, vui lòng liên hệ
Bệnh viện FV
Khoa Vật lý trị liệu & Phục hồi chức năng
Tòa nhà F, tầng 1
Email: rehabilitation@fvhospital.com
Số ĐT trực tiếp: (028)54 33 33 40
Số ĐT tổng đài: (028)54 33 33 33, máy nhánh 1085 hoặc 1485
